Fundamentem zarządzania zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstw stają się strategie klimatyczne i dekarbonizacyjne. O ile deklaracja osiągnięcia neutralności emisyjnej w 2050 r. jest popularną praktyką rynkową, o tyle operacjonalizacja tego celu pozostaje wyzwaniem. Dekarbonizacja przedsiębiorstw potrzebuje inwestycji i technologii. Coraz większym sprzymierzeńcem zrównoważonej transformacji staje się transformacja cyfrowa. Technologie cyfrowe Przemysłu 4.0, które wspierają zarządzanie zrównoważonym rozwojem i mogą stać się narzędziem osiągnięcia celów dekarbonizacyjnych.
Transformacja klimatyczna wymaga odpowiednich inwestycji, dostępu do technologii i wsparcia najbardziej narażonych sektorów, które nie będą w stanie szybko się dostosować. Konieczne jest zobowiązanie oraz motywacja do zmian wszystkich uczestników rynku. Zrównoważony rozwój cyfrowy to wykorzystanie technologii w codziennych zastosowaniach biznesowych w celu poprawy stanu środowiska- na rzecz zrównoważonego rozwoju. Idea ta zyskuje na popularności, gdyż stwarza szansę na ograniczenie skutków, jakie technologia może wywierać na środowisko i klimat. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój cyfrowy, organizacje wykorzystują cyfryzację. Firmy przyjmujące zrównoważoną transformację cyfrową jako cel, mogą korzystać z cyfrowych procesów, narzędzi i modeli prognozowania, aby mierzyć potencjalne korzyści w stosunku do wpływu, jaki ich sukces może mieć na środowisko. Te same firmy mogą następnie pracować nad złagodzeniem potencjalnego wpływu ich działalności na środowisko, jednocześnie łącząc konsumentów z cennymi towarami i usługami. Za inicjatywami zrównoważonego rozwoju cyfrowego stoi kilka determinant, w tym zwracanie uwagi na rosnącą populację i rosnące zapotrzebowanie na oprogramowanie do zdalnego wsparcia IT.
Raport, którego jestem współautorem „Nie ma dekarbonizacji bez digitalizacji. Zrównoważony rozwój potrzebuje technologii cyfrowych”, wydany przez PKN ORLEN, przy współpracy z Accenture, prezentuje analizy, które wskazują, że połączenie transformacji cyfrowej z transformacją w oparciu o cele związane ze zrównoważonym rozwojem (Podwójna Transformacja – Twin Transformation) pozwoli na zwiększanie efektywności przy jednoczesnym osiąganiu neutralności emisyjnej. Według analiz i doświadczeń Accenture, firmy prowadzące tzw. Podwójną Transformację, mają 2,5-krotnie wyższą szansę na to, by należeć do grupy Liderów Jutra. Większość europejskich firm jest dobrze przygotowana do dołączenia do podwójnej transformacji. Potrzebne są im jednak nowe modele biznesowe, które pozwolą przygotować się na wyzwania po 2030 roku – takie, jak np. dążenie do neutralności emisyjnej.
Zrównoważony rozwój jest integralną częścią rozwoju gospodarczego we wszystkich krajach. Równowaga między potrzebą produkcji przez ludzkość a pragnieniem nie niszczenia planety w tym procesie jest nieustannie kwestionowana. Wraz z przełomowymi nowymi modelami, które Przemysł 4.0 pokazał światu, oraz z ciągle rosnącymi możliwościami w zakresie technologii, produkcji i doskonalenia sposobu funkcjonowania przedsiębiorstw, pojawia się kwestia zrównoważonego rozwoju, który jest siłą napędową do osiągnięcia celów dekarbonizacyjnych. Jak nowe modele biznesowe wpłyną na zrównoważony rozwój i czy uda im się umieścić przyszłość ludzkości w centrum uwagi?
Boston Consulting Group już w 2015 roku w raporcie na temat Przemysłu 4.0, wskazywał na dziewięć postępów technologicznych, które stworzyły czwartą rewolucję: autonomiczne roboty, symulacja, pozioma i pionowa integracja systemów, przemysłowy Internet Rzeczy, cyberbezpieczeństwo, chmura, produkcja addytywna rozszerzona rzeczywistość oraz big data i analityka. W międzynarodowym czasopiśmie „Przemysł 4.0” bułgarska badaczka Tsvetkova R. w artykule „Co Przemysł 4.0 znaczy dla zrównoważonego rozwoju” zidentyfikowała możliwości i szanse, jakie dają technologie czwartej rewolucji przemysłowej, zgodnie z klasyfikacją BCG dla osiągnięcia celów zrównoważonego rozwoju, na te same technologie wskazuje także Accenture: sztuczna inteligencja, technologie modelowania i symulacji, pozioma i pionowa integracja systemu, technologie chmurowe, chmura obliczeniowa, produkcja przyrostowa, rzeczywistość rozszerzona, big data i analityka, blockchain, IoT.
Pomiędzy zasadami i celami zrównoważonego rozwoju a Przemysłem 4.0 widać dużą synergię, być może to połączenie stanie się fundamentem piątej rewolucji przemysłowej. Choć dziś Przemysł 5.0 jest definiowany jako networking pomiędzy człowiekiem a maszyną, zrównoważony rozwój jest pojęciem szerszym. Oprócz aspektu społecznego, bardzo ważną kwestią jest klimat i środowisko. Zakładając, że przed światem jeszcze trzy dekady walki ze zmianami klimatu w dążeniu do osiągnięcia neutralności emisyjnej, trudno sobie wyobrazić zarządzanie zrównoważonym rozwojem przedsiębiorstw bez technologii Przemysłu 4.0.
Technologie cyfrowe realizują zadanie dekarbonizacyjne na 3 sposoby:
1. Podniesienie poziomu wiedzy o procesach dzięki monitorowaniu i śledzeniu danych – analiza danych dotyczących stopnia zużycia surowców i energii wpływa na zwiększoną świadomość wywieranego wpływu na środowisko. Umożliwia śledzenie i raportowanie śladu węglowego.
2. Optymalizacja i automatyzacja – podniesienie efektywności produkcji dzięki bardziej efektywnemu wykorzystaniu zasobów używanych do procesów produkcyjnych. Oszczędzane są w ten sposób energia i surowce, a to prowadzi zarówno do poprawy wyników ekonomicznych, jak i redukcji emisji gazów cieplarnianych. Lepiej wykorzystywane są zasoby niezbędne do produkcji, a to poprawia efektywność energetyczną.
3. Przewidywanie i zapobieganie niekorzystnym zdarzeniom – przewidywanie awarii pozwala na minimalizację ryzyka przestojów maszyn oraz marnotrawstwa surowców i energii. To także redukcja ryzyka wycieków, rozszczelnień, zapobieganie skażeniom wody, powietrza i gleby oraz poprawa bezpieczeństwa ludzi.
Z drugiej strony, natura oparta na technologii w połączeniu ze stosunkowo wczesnymi fazami cyklu życia technologii 4.0 implikuje i budzi pewne ryzyka. Krzysztof Ejsmont , Bartłomiej Gładysz i Aldona Kluczek w artykule „Industry 4.0 and Sustainability” identyfikują trzy rodzaje ryzyk: ekonomiczne (zwłaszcza kosztochłonność i trudności z oszacowaniem pełnych korzyści finansowych i efektywności ekonomicznej np. komputerowe modelowanie symulacyjne); środowiskowe (np. wzrost elektroodpadów, wzrost zużycia energii i wbrew pozorom ślad węglowy); a także społeczne (np. kwestie interakcji człowiek-robot, zagrożenia bezrobociem, kwestie prywatności).
Autorzy raportu Digital with Purpose: Delivering a SMARTer2030, podkreślają, że Dynamiczny rozwój technologii cyfrowych na całym świecie wiąże się z drastycznym wzrostem powszechnego zastosowania urządzeń i maszyn. W konsekwencji również dostrzegają trzy rodzaje ryzyka: zwiększenie zużycia energii elektrycznej oraz większą liczbę elektrośmieci; szacuje się, że wpływ wykorzystania energii przez technologie informacyjno-komunikacyjne na emisję gazów cieplarnianych może wzrosnąć do 2030 roku o 11 proc., trzecim niekorzystnym efektem może być polaryzacja społeczeństw na skutek nierównomiernego rozwoju technologii cyfrowych w poszczególnych regionach świata.
Rozwój technologii cyfrowych sam w sobie generuje emisje gazów cieplarnianych, jednak ich zastosowanie stanowi jeszcze skuteczniejszą dźwignię do przeciwdziałania negatywnemu wpływowi na środowisko. Aby narzędzia cyfrowe służyły realizacji zrównoważonych celów, same w sobie muszą być w zrównoważony sposób wykorzystywane, a energia, z której korzystają, powinna pochodzić ze źródeł odnawialnych. To dwa najważniejsze warunki. Rozwiązania cyfrowe odpowiedzialnie wdrażane i efektywnie wykorzystywane warunkują możliwość realizacji większości celów sformułowanych w Agendzie 2030 oraz Porozumieniu Paryskim, a ich potencjał do redukcji emisji gazów cieplarnianych może wynieść nawet 35%.
Oczywiste jest, że Przemysł 4.0 jest nie tylko szansą na osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju, ale także wymaga starannego rozważenia tych ryzyk. Z powyższych analiz wynikają niezaprzeczalne korzyści z synergii Przemysłu 4.0 i zrównoważonego rozwoju tj. połączenie sztucznej inteligencji, robotyki i innych zaawansowanych technologii stosowanych w wielu sektorach gospodarki, np. łańcuch dostaw, kanały dystrybucji, produkcja, zapewnia znaczący wpływ na środowisko naturalne, prowadząc do redukcji zanieczyszczeń, zmniejszenia emisji gazów cieplarnianych, zmniejszenia jednocześnie zużycia energii i wzrostu zysków. Podwójna Transformacja otwiera możliwość połączenia technologii z zasobami i umiejętnościami pod względem korzyści w zakresie zrównoważonego rozwoju. Digitalizacja może zmniejszyć wpływ produktu, procesu lub usługi na środowisko w oparciu o dostępność danych śladu i analizę identyfikowalną.
Dodatkowo pomaga uzyskać większą wydajność funkcji, np. zmniejszenie zużycia zasobów. Dlatego transformację cyfrową należy postrzegać w kategorii szans zrównoważonego rozwoju w rozwoju cyfrowych zrównoważonych operacji pozwalających na osiągnięcie zarówno Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ do 2030 r., Europejskiego Zielonego Ładu i Porozumienia Paryskiego.
dr Monika Płońska
Źródła:
1. PKN ORLEN, Accenture: No decarbonisation without digitisation. Sustainable development needs Digital technologies , Warsaw (2021)
2. Boston Consulting Group, Industry 4.0, The Future of Productivity and Growth in Manufacturing Industries, 2015
3. Tsvetkova, R., What Does Industry 4.0 Mean for Sustainable Development? International Scientific Journal. Industry 4.0 Issue 6, Volume 2, 2017
4. Ejsmont.K, Gładysz.B, Kluczek.A,; „Industry 4.0 and Sustainability”, SUSTAIN 4.0 – SUSTAinable INdustry 4.0Grant for employees of the Warsaw University of Technology: “The synergy and anergy effects of Industry 4.0, sustainable development and lean management”, Warsaw 2020
5. Deloitte, GESI: Digital with Purpose: Delivering a SMARTer2030 , Styczeń 2020